De Rietveld & Stam van Engeland

Blog #06 – 15 november 2023

In navolging van de Arts & Craft Movement kreeg het vak van ontwerper (en architect), een duidelijkere positie in de Engelse interieurmarkt. Waar wij Gerrit Rietveld en Mart Stam kennen, hebben de Britten Charles Rennie Mackintosh en Gordon Russell. 

Charles Rennie Mackintosh

Mackintosh (1890-1914) was een Schot die zich aanvankelijk liet beïnvloeden door de sierlijke en organische vormen van Art Nouveau die hij had opgedaan tijdens zijn reis door Frankrijk en Italië in 1890, waar Art Nouveau in opkomst was. De toepassing van die vormen ging gaandeweg over in een geometrische decoratieve vormentaal, die nog het meest doet denken aan de Nederlandse Amsterdamse School stijl. In het VK was Mackintosh de enige die zich uitte met deze stijl. 

In Schotland en met name Glasgow is hij bekend geworden als architect van de Kunstacademie die hij in 1896 ontwierp naar aanleiding van een prijsvraag. Met een krap budget was een sober gebouw gevraagd. Terwijl de gangbare architectuur bestond uit Griekse zuilen en Gotische bogen, leek Machintosh beïnvloed door het Modernisme, getuige de grote raampartijen in staal die hij toepaste. Invloeden van Art Nouveau zijn te herleiden aan het asymmetrische aspecten in zijn ontwerp. De entree werd niet in het hart van het gebouw geplaatst. In het hekwerk werden sierlijke decoratieve elementen toegepast. Kortom een revolutionair ontwerp voor die tijd en betaalbaar binnen het gestelde budget. Qua kleur en stemming werd nog wel traditioneel voor donkere kleuren gekozen. In zijn latere werk breekt hij hier mee.

Het succes van de Glasgow Kunstacademie kreeg in 1907 vervolg toen hij de vleugel met de bibliotheek mocht ontwerpen. In Glasgow kreeg hij de gelegenheid om enkele gebouwen en interieurs te ontwerpen, maar zijn stijl vond in het VK weinig aansluiting. In Oostenrijk werd zijn werk wel geprezen, het sloot goed aan bij werk van de Wiener Werkstätte en Josef Hoffmann. 

Meest bekende werk van Mackintosh voor de Nederlandse interieurliefhebber is zijn iconische stoel Hill House 1. Deze is opgenomen in Vitra Design Museums ‘Dimensions of Design’ op positie 9. Andere meubelen van Mackintosh zijn opgenomen in ‘Icon – Chairs’, Design Directory – Great Britain.

Kenmerkend voor alle ontwerpen van Mackintosh is de zoektocht naar samenhang tussen het Modernisme en Art Nouveau. Eenvoud en decoratief tegelijk. Naar mijn idee is hij daar goed in geslaagd en ogen zijn ontwerpen in balans. Hij is uniek in het samenbrengen van twee contrastrijke stijlen.

Gordon Russell

Gordon Russell (1892-1980) komt uit het midden van Engeland en is van een iets latere generatie dan Mackintosh. Na zijn militaire dienst tijdens WO I, begon Russell te werken als ontwerper en meubelmaker. Tijdens de Franse tentoonstelling Paris Exhibition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes in 1925, ontving hij een prijs voor het ontwerp van een kastje. De ontwerpen van Russell kregen uit nood meer bekendheid. Toen tijdens WO II, schaarste ontstond werd door de regering het Utility Design Team in het leven geroepen. Deze groep ontwerpers kreeg de opdracht om eenvoudige noodzakelijke producten zoals meubilair, kleding en keramiek te ontwerpen, zodat ze op rantsoen verkrijgbaar werden.

Russell werd in 1943 de voorzitter van dit Utility Design Panel. In zijn werkzame leven volgden meerdere voorzittersfuncties bij design gerelateerde commissies. Zijn merk; Gordon Russell is tot op de dag van vandaag in bedrijf en produceert en verkoopt nog steeds (voornamelijk) houten meubelen. Daarnaast is er ook een museum voor hem opgericht. Bijzonder is echter dat zijn ontwerpen nooit hun weg naar Europa hebben gevonden, of op zijn minst bekendheid hebben gekregen in Europa.
Waar Mackintosh in zijn eigen land weinig erkenning kreeg, maar zijn naam wel in onze geschiedenisboeken terecht is gekomen, blijft Russell voor ons een grote onbekende die in zijn eigen land juist wel bekendheid heeft verworven. 

---

In Glasgow zijn een aantal gebouwen en interieurs van Charles Rennie Mackintosh te bezoeken. Het museum, een replica van zijn huis, de door hem ontworpen kerk en een tea room zijn toegankelijk gemaakt voor het publiek. Daarnaast is na zijn dood het ontwerp voor ‘House for an art lover’ gerealiseerd. Even buiten Glasgow is een echte eye-catcher (met name door het beschermde bouwwerk er omheen) gesitueerd, namelijk The Hill House. De Hill House chair wordt trouwens nog steeds geproduceerd en verkocht door het merk Cassina.

Voor Gordon Russell is in Broadway, Worcestershire het Gordon Russell Design Museum opgericht. In Londen heeft het meubelmerk Gordon Russell een showroom.

De Nederlandse Gerrit Rietveld dateert van na Mackintosh, maar heeft net als hem een kenmerkende stijl achtergelaten. Een stijl die geïnspireerd werd door het Modernisme en zich leende voor experiment. Iconisch, zoals we er nu op terugkijken.
Mart Stam ontwierp zijn buis-stoel voor de massa, gebaseerd op de techniek van serieproductie. Dit ligt in de lijn van de ontwerpen van Russell die eenvoudige ontwerpen maakten voor goedkope productie, waarmee ze het volk konden voorzien. Russell en Stam zijn wel van dezelfde generatie. De bekende Rood & Blauw stoel zit net als de Hill Chair in de collectie van Cassina. Het meubelmerk Gispen heeft het ontwerp van Mart Stam overgenomen voor de buis-stoel.

Bronnen:
Interior design since 1900 – Anne Massey
The life of Charles Rennie Mackintosh – Nathaniel Harris
Dimensions of Design, 100 Classical Seats – Vitra Design Museum
Icons, Chairs – Charlotte & Peter Fiell
Design van de 20ste eeuw – Catherine McDermott

Beeld:
Portret Charles Rennie Mackintosh
Mackintosh: Interieur House for an art lover
Mackintosh: The Hill House
Mackintosh: The Hill House chair
Mackintosh: Ontwerpen van stoelen
Mackintosh: De Glasgow Kunstacademie
Mackintosh: De Glasgow Kunstacademie
Portret Gordon Russell
Russell: Stoelen
Russell: Dressoir
Russell: Stoelen

Note: Deze tekst is NIET gegeneerd door ChatGTP maar door mijzelf n.a.v. het lezen van boeken en artikelen.